Quân đội Armenia phá hủy tài sản văn hóa của Azerbaijan, vi phạm nghiêm trọng Công ước UNESCO 1970

Thời kỳ chiếm đóng ba thập kỷ kết thúc vào ngày 10/11/2021 khi thỏa thuận ba bên (Arrmenia, Azerbaijan và Nga) về việc chấm dứt xung đột ở vùng Nagorno-Karabakh được công bố. Phía Azerbaijan coi thỏa thuận này là sự "đầu hàng" của Armenia.

Theo Sắc lệnh của Tổng thống Azerbaijan ngày 29/10/2020, quy trình kiểm kê các tài sản, di sản văn hóa ở các vùng giải phóng hiện do Bộ Văn hóa Cộng hòa Azerbaijan tiến hành. Bộ có trách nhiệm cung cấp thông tin và tư liệu về hiện trạng của các di tích, di sản văn hóa ở các vùng được giải phóng.

Báo cáo trong quá trình tu sửa cho biết một số di tích đã bị phá hủy hoàn toàn, một số bị hư hại nặng nề, hoặc bị thay đổi làm mất đi đặc điểm kiến trúc vốn có. Theo Bộ Văn hóa Cộng hòa Azerbaijan, hành động của Armenia đã vi phạm nghiêm trọng các điều khoản liên quan của Công ước Hague về bảo vệ Tài sản văn hóa trong trường hợp Xung đột vũ trang năm 1954 và hai nghị định thư, cũng như Công ước UNESCO về các biện pháp ngăn chặn xuất nhập khẩu và chuyển giao trái phép quyền sở hữu tài sản văn hoá năm 1970.

Ngoài các di tích lịch sử và văn hóa, các tài sản văn hóa quan trọng như bảo tàng, thư viện, nhà hát, trung tâm và câu lạc bộ văn hóa cũng đã bị phá hủy bởi Lực lượng vũ trang Cộng hòa Armenia.

Bộ Văn hóa Cộng hòa Azerbaijan đã xuất bản một ấn phẩm mô tả hiện trạng bị hủy hoại của một số di tích, địa điểm tôn giáo quan trọng, bao gồm:

1. Nhà thờ Hồi giáo Ashaghi Govaharagha, thành phố Shusha

Nhà thờ Ashaghi Govaharagha được xây dựng vào thế kỷ 18, là 'cái nôi' của truyền thống âm nhạc và thơ ca Azerbaijan. Nhà thờ đã bị phá hủy và trở nên hoang tàn sau khi Lực lượng vũ trang Armenia chiếm đóng thành phố vào năm 1992.

2. Nhà thờ Hồi giáo Saatli, thành phố Shusha

Nhà thờ Saatli được xây dựng vào thế kỷ 18. Trải qua những năm bị chiếm đóng, phần kiến trúc bên trong đã bị phá hủy hoàn toàn, trong khi toà tháp có dấu hiệu bị hư hại một phần.

3. Nhà thờ Hồi giáo Juma, thành phố Aghdam

Nhà thờ Juma được xây dựng trong khoảng thời gian 1868-1870. Nhà thờ Hồi giáo này đã bị biến thành chuồng nuôi lợn và bò trong thời kỳ quân Armenia chiếm đóng. Các bức tường bên trong và bên ngoài nhà thờ phủ đầy những dòng chữ xúc phạm bằng tiếng Armenia.

4. Nhà thờ Hồi giáo Làng Giyasly, thành phố Aghdam

Nhà thờ Làng Giyasly được xây dựng vào thế kỷ 18. Trong suốt ba thập kỷ chiếm đóng, nhà thờ thiêng liêng của người Azerbaijan đã bị sử dụng để nuôi bò và cuối cùng là bị đốt cháy trước khi quân đội Armenia rút khỏi Aghdam.

5. Nhà thờ Hồi giáo Làng Qochahmadli, quận Fuzuli

Được xây dựng vào thế kỷ 18, nhà thờ Làng Qochahmadli là một di tích mang kiến trúc bản địa có ý nghĩa quan trọng với địa phương. Nhà thờ đã bị phá hủy một phần và sử dụng như một chuồng ngựa trong thời gian quân Armenia chiếm đóng.

6. Nhà thờ Hồi giáo Haji Alakbar, quận Fuzuli

Nhà thờ Haji Alakbar được xây dựng vào thế kỷ 19. Đây là những gì còn lại của nhà thờ Haji Alakbar, vốn đã bị phá hủy hoàn toàn trong thời gian Armenia chiếm đóng quận Fuzuli năm 1993.

7. Nhà thờ Hồi giáo Làng Qarghabazar, quận Fuzuli

Tàn tích còn sót lại.

8. Nhà thờ Hồi giáo Làng Malatkeshin, quận Zangilan

Được xây dựng vào thế kỷ 17, trừ những bức tường, tất cả đã bị phá hủy.

9. Nhà thờ Hồi giáo Yusifbeyli, quận Gubadly

Được xây dựng vào thế kỷ 18, nhà thờ đã bị sử dụng như một chuồng lợn trong nhiều thập kỷ chiếm đóng của quân đội Armenia.

10. Nhà thờ Hồi giáo Mamar, quận Gubadly

Nhà thờ Mamar được xây dựng vào thế kỷ 18. Sau khi lực lượng vũ trang Cộng hòa Armenia chiếm đóng quận Gubadly, nhà thờ Hồi giáo này đã bị phá hủy và biến thành một chuồng lợn.

11. Tu viện Khudavank, quận Kalbajar

Tu viện Khudavang là di tích kiến trúc được Chính phủ Azerbaijan chính thức đưa vào danh sách bảo vệ từ năm 1968. Khi quân đội Armenia rút khỏi Kalbajar, các thánh giá và đồ tạo tác khác của Tu viện đã bị đánh cắp và vận chuyển trái phép đến Armenia.

Bức bích họa trên bức tường phía Đông Nhà thờ Arzu Khatun đã bị đánh cắp bởi quân Armenia.

Nơi bức bích họa từng được treo trước khi bị đánh cắp.

Những quả chuông và biểu tượng của Tu viện bị vận chuyển trái phép đến Armenia.

12. Tu viện Ganjasar, quận Kalbajar

Tu viện Ganjasar được Chính phủ Azerbaijan chính thức bảo vệ như một di tích kiến trúc có tầm quan trọng thế giới kể từ năm 1968. Những dòng chữ cổ có ý nghĩa lịch sử được khắc trên các bức tường bên ngoài và bên trong của tu viện đã bị thay đổi như một phần của dự án "sửa chữa" do phía Armenia thực hiện vào năm 2011 trở về trước. Trong giai đoạn "sửa chữa" cuối cùng, các bức tường của tu viện đã bị phủ một lớp đá ốp mới. Một số nhà khoa học Armenia thậm chí đã bày tỏ sự phản đối vì việc tu sửa này ảnh hưởng nghiêm trọng đến ý nghĩa lịch sử và diện mạo của di tích.

Trùng tu trái phép làm thay đổi đặc điểm vốn có của tu viện.

16. Nhà thờ Orthodox, quận Khojavend

Sự phá hoại của quân đội Armenia không chỉ dừng ở những nhà thờ Hồi giáo, mà còn cả các nhà thờ tôn giáo của người theo đạo Thiên chúa. Nhà thờ Orthodox nằm trên lãnh thổ của quận Khojavend, bị chiếm đóng vào tháng 2/1992 bởi Quân đội Armenia.